Uzamış COVİD (Sisli Beyin Sendromu)

04 Nisan 2021

Uzamış COVİD-19 nedir?

Uzamış COVİD-19, “Kronik post‐COVİD sendromu” (>12 hafta) olarak da adlandırılmaktadır. Pandeminin başında sağlık personelleri yoğun virüse maruz kaldıkları için uzamış COVİD bulgularına enfeksiyonu geçirdikten +100 gün sonra rastlanılmıştır. Daha sonra bu durumun sadece sağlık personellerine özgü olmadığı genel toplumda da görülebileceği anlaşıldı.

Uzamış COVİD-19 Bulguları nelerdir?

Covid-19 pandemisi uzadıkça, infeksiyona maruz kalan bazı bireylerde akut enfeksiyon dönemi geçtikten sonra uzamış çoklu organ bulguları sergilemektedirler. Bu bulgular kronik öksürük, nefes daralması, eklem ağrısı, hafızada gerileme, uyku bozukluğu, depresyon ve aşırı halsizliktir. Bazı hastalarda ortostatik intolerans (pozisyon değişiminde baş dönmesi ve sersemlik) ve çarpıntı da görülmektedir. Egzersiz yapmakta güçlük çekmektedirler. Hafif ateş ve lenf bezinde büyüme de bildirilen bulgular arasındadır.

Uzun süreli kanda virüsün saptanması, yetersiz antikor üretimi ve post-travmatik stress bozukluğu uzamiş COVİD ‘e yol açabilir. SARS-COV-2’nin RNA örneklerine sinir siteminde akut faz sonrası dönemde rastlanmıştır. Sistemik inflamasyona yol açan virüs yaygın damar iltihabına ve kan-beyin bariyerinin bozulmasına yol açabilir. Böylece beyin hücrelerinde hasara ve biliçsel fonksiyonlarda azalmaya yol açar. Bu şikayetleri olan hastalar Alzheimer ve Parkinson hastalıklarının gelişebilmesi riski nedeniyle uzun süre takip edilmelidir. Virüsün merkezi sinir sistemine direk saldırısı COVİD-19 un kalıcı nöro-psikiatrik bozukluklarına yol açabilir. Bir diğer olasılık ise virüs ile temas sonrasında gelişen dengesiz immün yanıt ve sitokin fırtınasıdır. İnterlökin-7 ve interferon gama salgılayarak felç-sonrası depresyon gibi bir tabloya neden olmaktadır. NLRP3 inflamazon aktifleşerek bazı peptid ve proteinler (amiloid beta gibi) birikerek Alzheimer benzeri tablolar oluşabilmektedir. Bu duruma “Sisli beyin”de denilebilmektedir.

İngiltere’de yapılan bir araştırmaya göre, virüsü pozitif olan her 10 bireyden birinin, hastalık bulguları 12 hafta ya da daha uzun süre devam etmektedir.

Uzamış COVİD-19 laboratuar incelemesi

Akut enfeksiyonun bitmesini takip eden 4 hafta sonrasında hala şikayetleri olan bireylere tam kan sayımı, karaciğer ve böbrek testleri , CRP, bağışıklık testleri, egzersiz tolerans testi önerilir. Akut enfeksiyon sonrası 12. haftada şikayetleri devam edenlere ise bunlara ek olarak akciğer filmi istenir.

Uzamış yorgunluk ve halsizlik durumlarına; uzamış iyileşme veya virüs ya da immün sitemin yol açtığı organ hasarı yol açmış olabilir. Evde ya da hastanede uzamış hastalık kliniği bazı tedavisi mümkün tablolara yol açabilir. Örneğin; kansızlık, D vitamini eksikliği, tiroid hormon bozuklukları, kortizol eksikliği ve böbrek yetmezliği. Yetersiz tiroid hormon düzeyleri hastaneye yatış gerektiren Covid-19 tanılı hastaların yaklaşık yarısında gözlemlenmiştir.

Akciğer tutulumu bazen akciğer dokusunda sertleşme (fibrozis) durumuna yol açabilir. Bu durumda hastada nefes darlığı ve öksürük tablosu akut hastalık döneminden sonra da devam eder.

Uzamış COVİD-19 tablosunda nasıl bir yol izlenmelidir?

Bu durum bazen periyodik olarak bulgularda artış ve azalmalarla seyreder. Hastalar haftanın 2 gün iyi olup beş gün şikayetleri yoğun olabilmektedir. Bu hastalara düzenli muayene, sosyal ve çalıştıkları iş alanlarında rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi gerekir. Nefes darlığı olan hastalara solunum fizyoterapisi yanında, kardioloji ve göğüs hastalıkları uzmanınca izlem önerilmektedir. Ek olarak bazı hastalara konuşma terapisi ve diyetisyen hizmeti gerekmektedir.

Bazı ülkeler tele-rehabilitasyon hizmeti sunmaktadır. Çoklu disipliner yaklaşımlar, Covid-19 geçiren hastaları izleyerek bu hastalara erken dönemde rehabilitasyon ve takip hizmetini sunarak gelişmekte olan problemlerini ağırlaşmadan çözmeyi ve geri döndürmeyi amaçlar. Eğer bu hizmet ülkeler tarafından göz önünde bulundurulmaz ise sağlık sistemleri ve ekonomilerinin uzamış COVİD-19 semptomlarının oluşturduğu tsunami ile karşılaşması kaçınılmazdır.